Inspiratie

Atlas Maior van Blaeu: hoogtepunt van de Nederlandse boekdrukkunst

In 1662 begon de Amsterdamse uitgever en drukker Joan Blaeu met de publicatie van de Atlas Maior, een omvangrijke boekenreeks met prachtige kaarten van de wereld zoals die toen bekend was, aangevuld met uitvoerige beschrijvingen van gebieden en steden. De Atlas zou het mooiste werk worden dat ooit door een Nederlandse boekdrukker vervaardigd is. In de 17e eeuw was Amsterdam een van de belangrijkste steden ter wereld. Internationale handel, wetenschappers van naam en gelukszoekers maakten de stad tot een bruisend knooppunt. Een ideale atmosfeer voor boekdrukkers en uitgevers. De komst van veel wereldreizigers zorgde ook voor een bloei van de cartografie: het vervaardigen van kaarten en globes. Willem Janszoon Blaeu was iemand die hier op inspeelde. Hij had zijn opleiding onder andere genoten bij de bekende Deense astronoom Tycho Brahe en begon met de verkoop van globes in Amsterdam. Informatie over de wereld kreeg hij van de vele zeelieden die de stad aandeden. Toen zijn zaak goed ging lopen kon hij naar het prestigieuze Damrak verhuizen en daar begon hij met het zelf maken van landkaarten. Dat leverde hem veel bekendheid op, en in 1633 werd hij tot officiële kaartenmaker van de VOC benoemd. In 1631 was hij begonnen met een eerste editie van een wereldatlas. Deze atlas zou later, na zijn dood, uitgroeien tot de befaamde Atlas Maior. Want het was zijn zoon Joan die na zijn overlijden het bedrijf overnam en verder ging met de publicatie van kaarten en boeken. Joan voegde vele kaarten toe aan de atlas die zijn vader was begonnen, en vanaf 1662 staat de atlas bekend als Atlas Maior. Deze zou gepubliceerd worden in vijf talen: Nederlands, Latijn, Frans, Duits en Spaans. Die laatste twee werden nooit voltooid. Afhankelijk van de taal had de atlas 9 tot 12 delen, met in totaal een kleine 600 kaarten en zo’n 3.000 pagina’s tekst. Het was het grootste en duurste boekwerk dat in de 17e eeuw vervaardigd werd. Voor zo’n 350 gulden had je een niet-ingekleurde versie, en voor 450 gulden een met de hand ingekleurde versie van de Atlas (omgerekend zo’n 15.000 euro). De Atlas Maior was nog maar bedoeld als begin van een nog omvangrijker werk, dat naast de aarde ook de zeeën en de hemellichamen zou moeten beschrijven. Zover kwam het echter nooit, want in 1672 brak er brand uit in een van de twee werkplaatsen van Blaeu. Veel ging daarbij verloren, waaronder drukpersen, papier, boeken en gereedschap. Of het door de brand kwam is niet bekend, maar het volgende jaar overleed Joan, en binnen enkele jaren ging het familiebedrijf failliet. Zo kwam er een triest einde aan de uitgave van de Atlas Maior. Hoeveel atlassen er precies geproduceerd zijn is niet bekend. Afgaande op de exemplaren die nu nog bekend zijn, schatten experts dat er in de 17e eeuw in totaal zo’n 600 atlassen door Blaeu in de verschillende talen gedrukt zijn. Veel van de nu nog bekende exemplaren bevinden zich in bibliotheken. Een aantal is ook nog in privébezit, en heel soms worden er nog atlassen te koop aangeboden op een veiling. Dat gaat vrijwel nooit om volledige atlassen. Bij veel atlassen zijn namelijk in het verleden de kaarten er zorgvuldig uit gehaald, omdat deze los meer waard zijn dan als geheel. Er zijn geen recente veilingen bekend van een complete serie, maar qua veilingwaarde moet je al snel denken aan meer dan 500.000 euro. Wil je de atlas zelf eens bekijken? De Universiteitsbibliotheek van Utrecht heeft een van de twee atlasreeksen die ze in bezit hebben gedigitaliseerd. Je kunt de boeken in hoge kwaliteit inzien via deze link.

2 reacties

  • Inderdaad een heel triest einde. Maar wat een prachtige column is dit. Graag gelezen!

  • Prachtig verhaal. Evenzo ben ik op zoek naar het verhaal achter het gebruikte papier. Ik weet dat Marten Orges (merk FMO) veel papier heeft geleverd aan de diverse boekdrukkers in Haarlem en Amsterdam. Mogelijk ook voor de atlas van Joan Blaeu. Voor de atlassen van Mercator zeker. Ik ben in het bijzonder geinteresseerd in zijn afkomst en hoop daar ooit nog eens achter te komen. Wie kan hierover meer info verschaven, ik hou mij aanbevolen.

Reageer

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *