RecensiesRomans

Recensie: De avond is ongemak, Marieke Lucas Rijneveld

‘Over de doden praten we niet, die gedenken we.’ Om dat niet-praten draait de beeldende roman De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. Want als plotseling broer en zoon Matthies bij een schaatspartij door het ijs zakt, raakt het gezin waaruit hij komt de weg kwijt. Het verdriet wordt doodgezwegen, de ouders kunnen de zorg voor hun kinderen niet meer opbrengen, iedereen ontspoort op z’n eigen manier en echt gepraat wordt er niet meer.

Hoe ga je om met het plotselinge verlies van een gezinslid? In De avond is ongemak staan thema’s als rouwverwerking, gezinsleven, opgroeien en opvoeding centraal. En dat alles binnen de besloten omgeving van een ‘strenggelovig’ gezin op een boerderij. Strenggelovig tussen aanhalingstekens, want wat ik daar precies van vond, kom ik later nog even op terug.

Jas, de hoofdpersoon van het verhaal, voelt zich schuldig voor de dood van haar broer. Zij was het immers die wenste dat eerder haar broer om het leven zou komen dan haar konijn. En ze wist dat hij zijn ijspriem had laten liggen, terwijl ze achter hem aan had kunnen gaan. Maar ze mocht niet mee naar ‘de overkant’. In het vervolg van het boek blijft de andere kant van het water trekken, als een soort beloofde land, weg van de benauwende omgeving op de boerderij. Ooit hoopt ze die kant op te gaan.

Dood en verlies spelen een rol door heel het boek heen. Zo krijgt het gezin ook nog eens te maken met de MKZ-crisis en lijkt iedereen met de dood van Matthies ook iets van zichzelf kwijt te zijn geraakt. Moeder zwelgt in zelfmedelijden en een minderwaardigheidsgevoel, vader stort zich op zijn werk op de boerderij, de kinderen raken losbandig. Die losbandigheid eist uiteindelijk slachtoffers, eerst nog onschuldige dieren, later vriendin Belle. Hier en daar ontspoort de roman dan wat, alsof het allemaal niet smerig genoeg kan worden.

De avond is ongemak staat vol met poëtische beeldspraak. Veel woorden en zinnen zijn zorgvuldig gekozen en geven het verhaal diepte door hun gedetailleerdheid. Mooi is dat zo het plattelandsleven van kleur wordt voorzien, ondanks het grauwe onderwerp van het boek. Ook hoe personages in enkele zinnen raak getypeerd worden maakt indruk. Jammer is dat dit zo’n schril contrast vormt met de manier waarop het gereformeerde geloof centraal staat in deze roman. De auteur had namelijk volgens mij nog wel wat meer research mogen doen naar het leven van een ‘gereformeerd’ gezin in Nederland. Want aan juist deze details mankeert heel wat.

Er wordt bijvoorbeeld veel uit de bijbel geciteerd, maar steeds in verschillende vertalingen. Dit zou in een strenggelovig gereformeerd gezin gewoon consequent de Statenvertaling of eventueel de HSV moeten zijn. En bij het dopen gaat het in de roman over het onderdompelen van een kind, wat in de gereformeerde gezindte niet echt gebruikelijk is. Daarnaast is het maar de vraag of een kerstboom er bij een strenggelovig gezin in zou komen, om nog maar niet te spreken van een Hitkrant of Boudewijn de Groot. En een dominee in paarse toga, kinderen die met paashaas-kruisen door de kerk lopen, een psalmboek een liedboek noemen, en überhaupt een lied uit het Liedboek (voor de Kerken) laten zingen in een strenggereformeerde kerkdienst, en wekelijks huisbezoek van ouderlingen (?)… Voor het grote publiek waarschijnlijk allemaal details waar overheen gelezen wordt. Maar mij doet het de vraag oproepen waarom er überhaupt voor een situering in een strenggelovig gezin gekozen is, aangezien dit verder weinig toevoegt aan de geloofwaardigheid van het verhaal. Was er minder aandacht voor dit boek in de media geweest als het een niet-gelovig of normaal gelovig gezin zou zijn geweest? Ik hoop het niet, want dat de auteur talent heeft om mooie beelden en schrijnende gebeurtenissen onder woorden te brengen zou toch genoeg moeten zijn.

Reageer

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *