We kennen allemaal de filmpjes in grijstinten waarop we willoze joden in een kuil zien staan, waarna ze op commando in de rug worden geschoten en neervallen. Voordat de nazi’s hun massavernietingspraktijken met industriële methodes verrichtten, waren het veelal soldaten die grote groepen joden moesten vermoorden. De Franse auteur Hubert Mingarelli neemt die gruweldaad als uitgangspunt voor zijn indrukwekkende novelle Een maaltijd in de winter. Wat doet dat met een soldaat, als hij geregeld de opdracht krijgt zijn geweer te legen op onschuldige, ongewapende mensen?
Een Duitse legereenheid heeft het kamp opgeslagen op het platteland van Polen. Het is winter, de velden en bossen zijn al maanden bedekt met een laag sneeuw en de grauwwitte lucht drukt zwaar op het landschap. De Duitsers zijn in het gebied om af te rekenen met joden die ze aangeleverd krijgen van omliggende regio’s, en met joden die zich in de bossen verschuilen. Om te ontsnappen aan het slopende werk van het executeren vragen drie soldaten of ze een dag het bos in mogen, op jacht. Jacht op joden, wel te verstaan. Ze vertrekken voor dag en dauw, nog voordat de keuken open is, en hebben als proviand dan ook niet veel meer bij zich dan de inhoud voor een mager soepje. Urenlang dwalen ze door het grijze landschap, op zoek naar tekenen die wijzen op plaatsen waar mensen zich kunnen verstoppen.
De drie soldaten, Bauer, Emmerich en de naamloze verteller, kennen elkaar door en door, omdat ze al zo lang met elkaar opgescheept zitten. Terwijl ze in stilte door het bos lopen, gaan hun gedachten naar elders, naar waar ze over droomden, naar thuis, naar vroeger. Zo houdt Emmerich zich dwangmatig bezig met de vraag hoe hij zijn zoon van het roken af kan houden. Die kwelling deelt hij met zijn vrienden, die er vervolgens alles aan doen om hem gerust te stellen en hem helpen bedenken wat hij kan doen om zijn zoon niet te laten roken.
Halverwege de dag ontdekt Emmerich een schuilplaats, waar een jood zich verborgen houdt. Ze nemen hem mee, want direct fusilleren mag niet. Van hogerop is besloten dat elke jood mee terug moet, omdat je er nooit zeker van kunt zijn dat de soldaten de waarheid spreken, en ze de ontdekte joden misschien hebben laten ontsnappen. Als ze voorbij een verlaten huisje komen nemen ze een pauze, hoog tijd om even te rusten en wat te eten. Uiteindelijk mag de jood aanschuiven en een hapje mee-eten. Maar allen weten dat ze hiermee eigenlijk een grens overschrijden, want kun je iemand nog de dood injagen als je een pan soep met hem gedeeld hebt?
In eenvoudige zinnen en treffende, koele observaties neemt Mingarelli je mee naar de winterse kou in de Poolse bossen. In deze grauwe wereld bestaan alleen grijstinten en verdwijnt het besef van goed en kwaad. De soldaten zitten tegen hun zin in het kamp en af en toe laat de auteur ze aan het woord om te vertellen wat het moorden met ze doet. “Want als u wilt weten wat mij pijn deed, en wat me tot op de dag van vandaag pijn doet, is het zien van dergelijke dingen op de kleding van joden die we gingen doodschieten: een borduursel, gekleurde knopen, of een lint in de haren. Die tedere moederlijke zorgen troffen me diep.”
In een ogenschijnlijk simpel verhaal legt Mingarelli diepe vragen en werpt hij ons een blik op de beweegredenen van mensen. Wat is een mensenleven je uiteindelijk waard? Als ze de jood meenemen naar het kamp weten de soldaten bijna zeker dat ze de volgende dag weer niet mee hoeven doen met het executeren. Maar als ze hem laten gaan, hebben ze misschien later een goed gevoel, dat ze er in elk geval een het leven gered hebben. Het knappe van Een maaltijd in de winter is dat je ongewild zelf onderdeel wordt van het verhaal. Wat zou je zelf doen, als je in de situatie van de soldaten geplaatst zou worden?