RecensiesRomans

Recensie: Go Set a Watchman (Ga heen, zet een wachter), Harper Lee

Tot dit jaar was ze een ‘One-Hit Wonder’: Harper Lee, de auteur van de Amerikaanse klassieker To Kill a Mockingbird. De herontdekking van het manuscript van een ander boek was hét literaire nieuws van het afgelopen jaar. De publicatie hiervan is, om de hype nog aan te zwengelen, omgeven door mysteries. Nog steeds is bijvoorbeeld onduidelijk om wat voor soort boek het precies gaat, was het bedoeld als opzichzelfstaand boek, was het de ruwe schets, de achtergrond van ‘Mockingbird’, en wilde de hoogbejaarde auteur het eigenlijk zelf wel publiceren? Maar misschien een nog wel belangrijkere vraag gaat over de inhoud: verandert deze roman iets aan de manier waarop we naar het eerste boek moeten kijken?

Wanneer je Go Set a Watchman, zoals ik, direct na To Kill a Mockingbird leest, wordt meteen duidelijk dat er het meest te zeggen valt voor de mening dat dit een eerste, ruwe schets is voor haar belangrijkste roman. Enkele scènes en paragrafen zijn in Mockingbird hergebruikt, soms met net iets andere bewoordingen. Het is dus zeker geen sequel (of prequel). Desondanks is de roman een heel ander boek geworden, zowel wat plot als wat thematiek betreft. Was haar eerste roman in essentie een boek over een opgroeiend jong meisje, over opvoeding en de ontwikkeling van een mensbeeld (probeer in de voeten van de ander te staan) en werd maar zijdelings het thema van racisme aangestipt, in Go Set a Watchman staat dat laatste meer centraal. Daarnaast is het ook vooral een roman over hoe je je als jongvolwassene losmaakt van het gezin waaruit je komt.

We reizen vanaf het eerste hoofdstuk mee met de 26-jarige Jean Louise ‘Scout’ Finch, die van haar woonplaats New York de trein heeft genomen naar haar geboorteplaats Maycomb, Alabama. Ze heeft haar geboortestreek enkele jaren geleden achter zich gelaten voor een studie in de grote stad, en hoopt op een rustige vakantie, een weerzien met familie en oude vrienden.

De eerste helft van de roman bestaat grotendeels uit terugblikken op haar jeugd en, in het heden, de romance met jeugdvriend Henry ‘Hank’. Jean Louise dwaalt door Maycomb, bezoekt de zondagse kerkdienst, praat met leeftijdsgenoten bij een door haar tante georganiseerd feestje ter ere van haar terugkomst, en gaat terug naar de plek waar ze vroeger woonde. Met eenvoudige maar pakkende beelden schetst de auteur een enigszins nostalgisch aandoend portret van iemand die op zoek gaat naar de verloren tijd. Tot ongeveer halverwege, want dan verandert de toon van het verhaal.

Jean Louise ontdekt een pamflet tussen de papieren van haar vader over ‘The Black Plague’. Wanneer ze vervolgens ongezien een bijeenkomst van de stadsbewoners meemaakt waarin fel uitgehaald wordt naar de zwarte bevolking, en ze haar vader en Henry daar niet tegenin hoort gaan, valt haar beeld van haar kindertijd in scherven uiteen. Ze kan de opmerkingen die haar vader in haar jeugd maakte, over tolerantie en iedereen gelijk behandelen, én de manier waarop ze door hem is opgevoed niet rijmen met zijn stilzwijgende en goedkeurende houding tegenover het openlijke racisme van zijn stadsgenoten.

In enkele lange, sterk geschreven scènes, barst de bom en confronteert Jean Louise haar vader, oom Jack en vriend Hank met hun in haar ogen verwerpelijke houding en ideeën over het samenleven met de zwarte bevolking. Kan ze maar beter zo snel mogelijk haar koffers pakken om de problemen van het platteland weer achter zich te laten, en haar sprookje van een onbedorven jeugd en een vlekkeloze vader in gedachten te laten voortleven?

In Go Set a Watchman is het ‘in een ander zijn schoenen staan’ nog steeds een belangrijk thema, net als in Mockingbird, alleen dan op een heel andere manier uitgewerkt. Want hier gaat het er veel meer om dat je zelfs van degenen die het dichtst bij je staan, je vader en mogelijk je toekomstige man, maar lastig de beweegredenen kunt komen te weten. Harper Lee beschrijft dat alles op een pakkende wijze door middel van dialogen die recht uit het hart lijken te komen.

Moet je Go Set a Watchman zien als een curiositeit in de boekenwereld, als iets dat eigenlijk niet gepubliceerd had mogen worden, of het eerder gewoon als losstaande roman behandelen? Ik vind er zelf wel wat voor te zeggen om Harper Lee’s boeken allebei in hun waarde te laten. Want Go Set a Watchman is in deze vorm niet maar een losse schets, een ruwe versie van de grote Amerikaanse klassieker, het boek heeft een eigen thematiek en uitwerking, en enkele zeer sterke gedeeltes die een heel ander licht werpen op zowel het levensverhaal van Jean Louise en Atticus Finch, als op het schrijftalent van Harper Lee. Wat dat betreft ben ik er – in tegenstelling tot enkele Amerikaanse recensenten – in elk geval blij mee dat Go Set a Watchman alsnog gepubliceerd werd.

Reageer

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *