RecensiesRomans

Recensie: Onvoltooide liefdesbrieven, Michaïl Sjisjkin

Het genre van de briefroman is tegenwoordig vrij schaars, maar de Russische auteur Michaïl Sjisjkin blaast het nieuw leven in met zijn indrukwekkende Onvoltooide liefdesbrieven (Pismovnik). Niet voor de liefhebbers van een afgerond plot: Sjisjkin daagt uit tot lezen en herlezen, en verbergt zijn boodschap onder een laag prachtig maar soms wat opgeklopt proza.

De roman speelt zich af rond het begin van de 20e eeuw en vertelt het verhaal van twee geliefden. De een, Volódjenka, is aan het front, als onderdeel van de Russische troepen die China moeten ontzetten en bevrijden van de zogenaamde Bokseropstand, een nationalistische beweging gericht tegen alles wat Westers was. Volódjenka schrijft zijn vriendin Sasjenka aangrijpende liefdesbrieven, waarin hij herinneringen aan hun tijd samen vermengt met alles wat hij meemaakt in het leger. Zo wisselen nostalgie en gruwelijke beelden en verhalen zich af. Om en om bevat het boek de brieven van Volódjenka en die van Sasjenka.

Wat direct opvalt, is dat beide schrijvers nooit op elkaar reageren. Zo is dus onduidelijk of de brieven ooit de geadresseerde bereiken en wordt het schrijven van een brief steeds meer de manier om ervaringen op papier te zetten, iets om gebeurtenissen van je af te kunnen schrijven. Volódjenka’s brieven spelen zich allemaal tijdens de oorlog af, die zo’n twee jaar duurde, hij blijft als het ware hangen in het verleden, terwijl Sasjenka’s leven verder gaat en in tijd steeds verder af komt te staan van het leven van haar geliefde. Tegen het eind van de roman kun je uit de context afleiden dat er inmiddels misschien wel een halve eeuw verstreken is.

Wat het scherpst uit Sjisjkins roman naar voren komt is het verschil in leefwereld tussen Sasjenka en Volódjenka. Waar zijn leven geheel in het teken staat van dood en verderf, krijgen we via Sasjenka een kijkje in het leven van een jonge vrouw in een grote Russische stad. Via de kranten krijgt ze mee dat de wereld in brand staat, maar dat blijft abstract voor haar. “Boven mijn hoofd heeft iemand een krant geopend. Op de voorpagina is het oorlog, op de achterpagina staat een kruiswoordpuzzel.”

De brieven van vooral Volódjenka zijn daarentegen vaak filosofisch van aard, soms hallucinant. Hij is de schrijver van zijn afdeling en moet alles noteren wat er gebeurt. Ook is hij verantwoordelijk voor het schrijven van de brieven aan nabestaanden, waarin deze op de hoogte worden gebracht van de dood van hun vader, man of kind. Gaandeweg worden zijn brieven wanhopiger, en gaat hij zich meer aan het leven vastklampen. Eerst droomt hij er nog van om door een gerichte granaat direct om het leven te worden gebracht, zodat hem lijden bespaard blijft. Maar later verzucht hij dat hij desnoods een arm of been kan missen, als hij maar in leven blijft.

Onvoltooide liefdesbrieven is een roman over oorlog en vrede, over liefde en verlangen. Maar bovenal een beklemmend verslag van de zoektocht om grip te houden op de voortschrijdende tijd, de tijd die twee zielen steeds verder van elkaar verwijdert – maar in zekere zin ook nader tot elkaar brengt. ‘De tijd raakt uit het verband,’ constateert Volódjenka tegen het eind, maar hij weet tegelijkertijd dat dit verband ‘hersteld wordt wanneer wij elkaar opnieuw zullen ontmoeten’. Of dat ontmoeten ook fysiek is, is niet van belang. In Sjisjkins wereld kan dat ontmoeten namelijk beter via woorden verlopen. “Waarom schrijft men? Zolang we schrijven, betekent dat dat we nog in leven zijn. Wanneer jij deze regels leest, is de dood uitgesteld.”

Een wonderschone, intelligente roman die de grenzen opzoekt van wat het geschreven woord in een mensenleven kan betekenen. De Russische literatuur is nog altijd levend, zoveel bewijst Michaïl Sjisjkin.

Reageer

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *