Over de verschrikkingen van Auschwitz zijn al vele boeken geschreven. Toen journalist en schrijver Antonio Iturbo ergens las over een geheime bibliotheek die in het kamp aanwezig zou zijn geweest, ging hij op onderzoek uit en liet het hem niet meer los. Hij kwam uiteindelijk een bejaarde vrouw op het spoor die in het kamp de zorg voor deze kleine boekenverzameling had. Haar verhaal verwerkte hij tot deze roman.
De meeste mensen die naar Auschwitz werden gestuurd, konden dat niet navertellen. Grote groepen gingen regelrecht vanuit de trein naar de gaskamers. Maar er was ook een gedeelte van het vernietigingscomplex waar het anders was. Dat was het familiekamp van Auschwitz, door de Duitsers in stand gehouden om waarnemers van het Rode Kruis om de tuin te leiden. In dat kamp zit de veertienjarige Dita. Het kamp bestaat uit verschillende barakken. Overdag wordt er door de ouderen gewerkt, de kinderen moeten zich zelf zien te vermaken. Om te zorgen dat ze de ouderen niet voor de voeten lopen wordt een barak als verblijfsruimte voor de kinderen ingericht. Ze mogen van de Duitsers niet naar school, maar de leiders hebben een manier gevonden om de kinderen toch zo goed en zo kwaad als het kan te onderwijzen.
Op een dag komt Dita erachter dat er ook boeken zijn. Een achttal boeken zijn door mensen meegesmokkeld het kamp in. Daarnaast zijn er zogenaamde ‘levende boeken’, oftewel mensen die een boek meeslepend kunnen navertellen. De dappere Dita werpt zich op als bibliothecaresse: het is haar taak de bibliotheek te beheren, bij te houden wie de boeken geleend hebben, ze weer op te halen en ze aan het eind van de dag op te bergen in een geheime bergplaats. De boeken zijn nogal uiteenlopend. Zo zit er een titel van Sigmund Freud bij, maar ook De graaf van Monte-Cristo van Dumas en een boek van H.G. Wells. De lotgevallen van de brave soldaat Svejk maakt het meeste indruk op Dita.
Dita groeit snel in haar nieuwe rol als beheerder van de boeken, maar er ligt constant gevaar op de loer. Ze heeft het idee dat de boosaardige dokter Joseph Mengele haar op het spoor is. En dan zijn er ook nog de vele controles en verraders in het kamp. Ze weet dat ze hoogstwaarschijnlijk direct zal worden vermoord als de Duitsers achter haar clandestiene werkzaamheden komen. Na enkele maanden gaan er bovendien geruchten dat het familiekamp snel zal worden opgedoekt. Iedereen is zich ervan bewust dat hen dan mogelijk hetzelfde lot wacht als de duizenden mensen die ze het kamp zien binnenkomen en in de gaskamers verdwijnen.
Het meest beklemmende aan De bibliothecaresse van Auschwitz is dat je weet dat het op waargebeurde feiten gebaseerd is. Iturbe sprak uitvoerig met Dita Dorochova en kreeg zo een unieke inkijk in het dagelijkse leven in het familiekamp van Auschwitz. De schrijver weet de spanning en de bevrijdende werking van boeken in deze duistere omgeving goed in woorden te vatten. Niet dat er op zijn schrijfstijl niets aan te merken is, zo schuwt hij cliché’s niet en wil hij geregeld iets te veel uitleggen. Maar toch, het bijzondere verhaal maakt dat wel goed.
Antonio Iturbe laat zien dat zelfs in de donkerste tijden boeken een blik op een andere wereld kunnen bieden en zo de mensen kracht kunnen geven om zware beproevingen te doorstaan. Tegelijk zijn er momenten waarop zelfs de boeken geen uitweg kunnen bieden, zo laat dit verhaal ook zien. Voor de liefhebbers van De jongen in de gestreepte pyjama, De boekendief en De poppenspeler van Warschau.