Vandaag is het 14 juli. 226 jaar geleden bestormde een burgermilitie van in totaal zo’n 40.000 man de Bastille Saint-Antoine in Parijs, een middeleeuws fort dat dienst deed als gevangenis. Op dat moment zaten er slechts 7 mensen gevangen – vooral kleine criminelen -, maar hun bevrijding uit het fort groeide uit tot hét symbool van de Revolutie. Zo’n 100 jaar later besloot de Franse overheid om 14 juli tot nationale feestdag uit te roepen.
De Franse Revolutie bleek niet zozeer alleen belangrijk te zijn voor het land zelf, het groeide uit tot een ijkpunt in de geschiedschrijving van een groot deel van de wereld. De revolutie was een van de beslissende factoren waardoor het idee natiestaat ingang vond, en vormde zo de geboorte van de moderne democratie. Ook in andere Europese landen zou de overheid in de daaropvolgende decennia deels gemodelleerd worden naar het Franse voorbeeld. De tijd van absolute vorsten, het Ancien Régime, was definitief voorbij. De revolutie had zelfs invloed op de Russische Revolutie en ook iemand als Mao Zedong voelde zich aangesproken door de idealen van de Fransen.
Er is, voor mij in elk geval, altijd iets betoverend aan boeken die zich afspelen in een tijd waarin de loop van de wereld veranderde. En wel helemaal bij boeken die de plaats van handeling in de 18e eeuw hebben, of die rond die tijd geschreven werden. Want ook om andere redenen was het een interessante tijd: de industriële revolutie, de opkomst van een arbeidersklasse, nieuwe genres en stromingen in de literatuur, zoals het realisme, filosofische romans, de Romantiek.
In willekeurige volgorde tien boeken over de tijd van de Franse Revolutie die je gelezen moet hebben.
A tale of two cities, Charles Dickens
Misschien wel het bekendste boek over de tijd van de Franse Revolutie,
A tale of two cities van Charles Dickens. ‘It was the best of times, it was the worst of times’, het begin van een iconische openingszin die alles zegt over de tijden waarin het drama zich voltrekt. In
A tale of two cities, dat zich afspeelt in Londen en Parijs, en waarin de Terreur een grote rol speelt, het schrikbewind in de jaren na de Revolutie. In de roman staat Lucy centraal, en de twee mannen die een oogje op haar hebben. De terreur van de revolutie brengt hen naar Parijs.
Het oog van de engel, Nelleke Noordervliet
Aan de vooravond van de Franse Revolutie woont een gebiologeerd publiek van edelen, priesters en verlichte burgers de seances bij van de arts Dopper en het Haarlemse weesmeisje Elisabeth. Verkleed als Engel van de Apocalyps verkondigt zij idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Maar worden haar visioenen veroorzaakt door de trance waarin Dopper haar brengt, door de opium waarmee zij haar hoofdpijn bestrijdt, of spéélt zij zieneres? Haar uitpuilende linkeroog roept krachten op die niet meer zijn te beteugelen.
Een veiliger oord, Hilary Mantel
Een werk uit de jonge jaren van de Britse schrijfster, die vooral bekend werd met haar boeken over Thomas Cromwell. Het is 1789. Drie jonge mensen uit de provincie zijn naar Parijs gekomen om daar hun geluk te beproeven. Georges-Jacques Danton, een ambitieuze jonge advocaat, is energiek, pragmatisch, zit diep in de schulden en is lelijk. Maximilien Robespierre, ook advocaat, is onaanzienlijk van uiterlijk, ijverig en doodsbenauwd voor geweld. Zijn beste vriend, Camille Desmoulins, is een samenzweerder en een geniale pamflettist, hij is een charmante donderstraal, wisselvallig en onbetrouwbaar, biseksueel en mooi. Camille is geobsedeerd door een vrouw en verloofd met haar dochter. In deze tijd van revolutie proeven ze allemaal de verslavende geneugten van macht en de prijs die daarvoor betaald moet worden. Deze roman werd in Nederland uitgebracht in drie delen.
Feest van het begin, Joke van Leeuwen
Ruim twee eeuwen geleden, een hoofdstad in opstand. De jonge Catho, opgegroeid in een vondelingentehuis, merkt nauwelijks iets van de revolutie die gaande is, tot nieuwkomer zuster Berthe haar in het geheim leert lezen en schrijven, en de enige is die om haar geeft. Maar de twee verliezen elkaar uit het oog, ervan overtuigd door de ander te zijn verraden. Intussen begint pianofortebouwer Tobias, van buitenlandse afkomst, een bijzondere vriendschap met iemand die hem een controversieel verzoek doet.
De nieuwe tijd eist geluk, maar hoe bereiken ze dat? Joke van Leeuwen laat in deze prachtige roman haar personages het geluk nastreven – hoopvol tot op de laatste bladzijde en nog lang daarna.
Quatrevingt-treize, Victor Hugo
Een epische roman over de strijd tussen republikeinen en royalisten. Het was de laatste roman van Victor Hugo, waarin hij, hoewel zelf een overtuigd republikein, de strijd tussen de verschillende partijen neutraal in beeld brengt. In het boek laat Hugo zien dat de Revolutie meer was dan een strijd om de macht: het was een oorlog tussen het oude en het nieuwe, de geschiedenis en de moderne tijd.
The Scarlet Pimpernel, Emmuska Orczy
Avonturenroman van de uit Hongarije afkomstige schrijfster Emmuska Orczy. Het boek was oorspronkelijk geschreven als toneelstuk, en na het succes hiervan bewerkte de auteur het tot een roman. De Scarlet Pimpernel, de hoofdpersoon van het boek, groeide uit tot een soort superheld avant-la-lettre, een Zorro ten tijde van de Franse Revolutie. In de loop der tijd kwam er een heuse Scarlet Pimpernel-franchise, maar de latere verhalen haalden niet de populariteit van het eerste.
De glasblazers, Daphne du Maurier
De revolutie had ook gevolgen voor de gewone man en vrouw. Dat wordt duidelijk in Daphne du Mauriers
De glasblazers, een roman waarin de auteur haar eigen familiegeschiedenis onder de loep neemt. Te midden van de Franse Revolutie en de daarop volgende burgeroorlog schiepen de glasblazers een wereld van kristal die leed en geweld trotseerde. Het is een wereld van ongeëvenaard vakmanschap, vaste gewoontes en een sterk ontwikkelde hiërarchie, waarin de vijf kinderen van Mathurin en Magdaleine Busson hun weg moeten zien te vinden.
Het verhaal over deze twee dochters en drie zonen wordt verteld door de oudste dochter Sophie. Terwijl de broers Michel en Pierre en zus Edmé hartstochtelijk partij kiezen voor de Revolutie, blijft de oudste broer Robert gevangen in zijn streven naar maatschappelijke verheffing en aanzien. Uiteindelijk blijken de familiebanden sterker dan politieke en ideologische tegenstellingen, wat gesymboliseerd wordt door een kunstig gegraveerde bokaal die binnen de familie Busson van generatie op generatie wordt doorgegeven. Verschijnt binnenkort in een nieuwe editie.
Puur, Andrew Miller
Als geen ander schetst Andrew Miller de sfeer aan de vooravond van de revolutie. Een jonge ambitieuze ingenieur krijgt opdracht om een oude begraafplaats te saneren. Die taak blijkt lastiger dan gedacht, hij stuit op tegenstand en tegenslag. Maar onvermijdelijk wordt de grond en de lucht gezuiverd. De begraafplaats is een metafoor voor het door het verleden verrotte systeem van de monarchie die ver van het volk af staat. Ook daar is een complete zuivering noodzakelijk, aangekondigd door de illustere dokter Guillotin – de naamgever van het ‘instrument’ van de toekomst – die de lijken op de begraafplaats komt onderzoeken.
Le Chevalier de Maison-Rouge, Alexandre Dumas
Van alle hoofdpersonen uit de tijd van de Franse Revolutie spreekt Marie Antoinette misschien wel het meest tot de verbeelding. In deze wat in vergetelheid geraakte spannende roman van Alexandre Dumas proberen de hoofdpersonen Marie Antoinette te bevrijden uit handen van de revolutionairen. Een boek gevuld met geschiedenis, drama en romantiek. Dumas schreef overigens rond dezelfde tijd wel meer boeken over Marie Antoinette en haar entourage.
De fantoomterreur, Adam Zamoyski
Tot slot nog een geschiedenisboek over de Revolutie, en dan met name over hoe de Revolutie door de heersende klasse in Europa ervaren werd. In dit grensverleggende boek laat bestsellerauteur Adam Zamoyski meesterlijk zien hoe de heersers van Europa op laffe en cynische wijze hun toevlucht namen tot ongerichte onderdrukking – wat hun eigen angst alleen maar aanwakkerde en de weerstand tegen hun bewind steeds verder aanzette.
A tale of two cities, Charles Dickens
Misschien wel het bekendste boek over de tijd van de Franse Revolutie, A tale of two cities van Charles Dickens. ‘It was the best of times, it was the worst of times’, het begin van een iconische openingszin die alles zegt over de tijden waarin het drama zich voltrekt. In A tale of two cities, dat zich afspeelt in Londen en Parijs, en waarin de Terreur een grote rol speelt, het schrikbewind in de jaren na de Revolutie. In de roman staat Lucy centraal, en de twee mannen die een oogje op haar hebben. De terreur van de revolutie brengt hen naar Parijs.
Het oog van de engel, Nelleke Noordervliet
Aan de vooravond van de Franse Revolutie woont een gebiologeerd publiek van edelen, priesters en verlichte burgers de seances bij van de arts Dopper en het Haarlemse weesmeisje Elisabeth. Verkleed als Engel van de Apocalyps verkondigt zij idealen van vrijheid, gelijkheid en broederschap. Maar worden haar visioenen veroorzaakt door de trance waarin Dopper haar brengt, door de opium waarmee zij haar hoofdpijn bestrijdt, of spéélt zij zieneres? Haar uitpuilende linkeroog roept krachten op die niet meer zijn te beteugelen.
Een veiliger oord, Hilary Mantel
Een werk uit de jonge jaren van de Britse schrijfster, die vooral bekend werd met haar boeken over Thomas Cromwell. Het is 1789. Drie jonge mensen uit de provincie zijn naar Parijs gekomen om daar hun geluk te beproeven. Georges-Jacques Danton, een ambitieuze jonge advocaat, is energiek, pragmatisch, zit diep in de schulden en is lelijk. Maximilien Robespierre, ook advocaat, is onaanzienlijk van uiterlijk, ijverig en doodsbenauwd voor geweld. Zijn beste vriend, Camille Desmoulins, is een samenzweerder en een geniale pamflettist, hij is een charmante donderstraal, wisselvallig en onbetrouwbaar, biseksueel en mooi. Camille is geobsedeerd door een vrouw en verloofd met haar dochter. In deze tijd van revolutie proeven ze allemaal de verslavende geneugten van macht en de prijs die daarvoor betaald moet worden. Deze roman werd in Nederland uitgebracht in drie delen.
Feest van het begin, Joke van Leeuwen
Ruim twee eeuwen geleden, een hoofdstad in opstand. De jonge Catho, opgegroeid in een vondelingentehuis, merkt nauwelijks iets van de revolutie die gaande is, tot nieuwkomer zuster Berthe haar in het geheim leert lezen en schrijven, en de enige is die om haar geeft. Maar de twee verliezen elkaar uit het oog, ervan overtuigd door de ander te zijn verraden. Intussen begint pianofortebouwer Tobias, van buitenlandse afkomst, een bijzondere vriendschap met iemand die hem een controversieel verzoek doet.
De nieuwe tijd eist geluk, maar hoe bereiken ze dat? Joke van Leeuwen laat in deze prachtige roman haar personages het geluk nastreven – hoopvol tot op de laatste bladzijde en nog lang daarna.
Quatrevingt-treize, Victor Hugo
Een epische roman over de strijd tussen republikeinen en royalisten. Het was de laatste roman van Victor Hugo, waarin hij, hoewel zelf een overtuigd republikein, de strijd tussen de verschillende partijen neutraal in beeld brengt. In het boek laat Hugo zien dat de Revolutie meer was dan een strijd om de macht: het was een oorlog tussen het oude en het nieuwe, de geschiedenis en de moderne tijd.
The Scarlet Pimpernel, Emmuska Orczy
Avonturenroman van de uit Hongarije afkomstige schrijfster Emmuska Orczy. Het boek was oorspronkelijk geschreven als toneelstuk, en na het succes hiervan bewerkte de auteur het tot een roman. De Scarlet Pimpernel, de hoofdpersoon van het boek, groeide uit tot een soort superheld avant-la-lettre, een Zorro ten tijde van de Franse Revolutie. In de loop der tijd kwam er een heuse Scarlet Pimpernel-franchise, maar de latere verhalen haalden niet de populariteit van het eerste.
De glasblazers, Daphne du Maurier
De revolutie had ook gevolgen voor de gewone man en vrouw. Dat wordt duidelijk in Daphne du Mauriers De glasblazers, een roman waarin de auteur haar eigen familiegeschiedenis onder de loep neemt. Te midden van de Franse Revolutie en de daarop volgende burgeroorlog schiepen de glasblazers een wereld van kristal die leed en geweld trotseerde. Het is een wereld van ongeëvenaard vakmanschap, vaste gewoontes en een sterk ontwikkelde hiërarchie, waarin de vijf kinderen van Mathurin en Magdaleine Busson hun weg moeten zien te vinden.
Het verhaal over deze twee dochters en drie zonen wordt verteld door de oudste dochter Sophie. Terwijl de broers Michel en Pierre en zus Edmé hartstochtelijk partij kiezen voor de Revolutie, blijft de oudste broer Robert gevangen in zijn streven naar maatschappelijke verheffing en aanzien. Uiteindelijk blijken de familiebanden sterker dan politieke en ideologische tegenstellingen, wat gesymboliseerd wordt door een kunstig gegraveerde bokaal die binnen de familie Busson van generatie op generatie wordt doorgegeven. Verschijnt binnenkort in een nieuwe editie.
Puur, Andrew Miller
Als geen ander schetst Andrew Miller de sfeer aan de vooravond van de revolutie. Een jonge ambitieuze ingenieur krijgt opdracht om een oude begraafplaats te saneren. Die taak blijkt lastiger dan gedacht, hij stuit op tegenstand en tegenslag. Maar onvermijdelijk wordt de grond en de lucht gezuiverd. De begraafplaats is een metafoor voor het door het verleden verrotte systeem van de monarchie die ver van het volk af staat. Ook daar is een complete zuivering noodzakelijk, aangekondigd door de illustere dokter Guillotin – de naamgever van het ‘instrument’ van de toekomst – die de lijken op de begraafplaats komt onderzoeken.
Le Chevalier de Maison-Rouge, Alexandre Dumas
Van alle hoofdpersonen uit de tijd van de Franse Revolutie spreekt Marie Antoinette misschien wel het meest tot de verbeelding. In deze wat in vergetelheid geraakte spannende roman van Alexandre Dumas proberen de hoofdpersonen Marie Antoinette te bevrijden uit handen van de revolutionairen. Een boek gevuld met geschiedenis, drama en romantiek. Dumas schreef overigens rond dezelfde tijd wel meer boeken over Marie Antoinette en haar entourage.
De fantoomterreur, Adam Zamoyski
Tot slot nog een geschiedenisboek over de Revolutie, en dan met name over hoe de Revolutie door de heersende klasse in Europa ervaren werd. In dit grensverleggende boek laat bestsellerauteur Adam Zamoyski meesterlijk zien hoe de heersers van Europa op laffe en cynische wijze hun toevlucht namen tot ongerichte onderdrukking – wat hun eigen angst alleen maar aanwakkerde en de weerstand tegen hun bewind steeds verder aanzette.