‘Je voegt twee mensen samen die nog niet eerder zijn samengevoegd. Soms is dat zoiets als die eerste poging om een heteluchtballon op te tuigen met een waterstofballon: geeft u de voorkeur aan neerstorten en verbranden, of aan verbranden en neerstorten? Maar soms lukt het, wordt er iets nieuws gemaakt en is de wereld veranderd. Dan wordt, op enig moment, vroeg of laat, om de een of andere reden, een van de twee weggenomen.’ Een van die twee is de vrouw van schrijver Julian Barnes. En met het wegvallen van zijn vrouw, verdween er iets, ‘groter dan de som van wat er eerst was.’
Over dat grote verlies filosofeert Barnes in zijn boek Hoogteverschillen. Tot grote hoogte stijgen, de vaste grond onder de voeten voelen, hard en diep neervallen, dat zijn de drie etappes die Barnes neemt om te beschrijven wat het verlies van zijn vrouw Pat met hem gedaan heeft. Hij neemt daarvoor de metafoor van het ballonvaren, ‘het symbool van de allerhoogste vrijheid’. Het opstijgen van de aarde, het betreden en koloniseren van ‘de ruimte Gods’, ‘brengt alle dingen weer terug tot hun relatieve proporties, en tot de Waarheid.’
Het nieuwste boek van Julian Barnes is een mengeling van feit en fictie. Hij begint met een feitelijk essay over de eerste ballonvaarders, Fred Burnaby, Sarah Bernhardt en Félix Tournachon. De kern van zijn verhaal is het samenvoegen van twee dingen die nog niet samengevoegd waren, in dit eerste geval de ballonvaart en fotografie, waardoor de mens vanuit de hoogte beter naar zichzelf kon kijken, waardoor ‘het subjectieve opeens objectief werd’.
In het tweede gedeelte schrijft Barnes over een fictieve relatie tussen Fred Burnaby en actrice en ballonvaarder Sarah Bernhardt. ‘Je voegt twee dingen die nog niet eerder zijn samengevoegd, en soms werkt het, soms ook niet.’ Bij Burnaby en Bernhardt werkte het duidelijk niet. Barnes gebruikt het verhaal om te laten zien dat elk liefdesverhaal de potentie heeft om abrupt te eindigen, zo niet vroeger dan toch zeker wel later. Toch streeft iedereen voortdurend naar liefde, aldus Barnes, simpelweg omdat die liefde is als datgene wat hij in deel een samenvoegde, fotografie en ballonvaart. “Waarom streven we dan voortdurend naar liefde? Omdat in liefde waarheid en betovering samenkomen. Waarheid als in de fotografie, betovering als in de ballonvaart.’
En dat brengt Barnes bij hoofdstuk drie, waar hij ingaat op zijn eigen ervaring met de liefde, en dat met name in retrospectief. Opeens wordt Barnes persoonlijk en schrijft hij onbevangen over zijn ervaring met rouw en verdriet. Zo’n vier jaar na het overlijden van zijn vrouw heeft hij de kracht gevonden alles in perspectief te zetten. Vier jaar lang is hij ‘verdrietwerker’ geweest, een tijd waarin hij leefde vanuit de herinnering aan zijn vrouw. ‘In het begin ga je gewoon door met alle dingen doen die je ook met haar deed, omdat het vertrouwd is, en uit liefde, uit behoefte aan een patroon.’ Maar juist daardoor kwam het gevoel van gemis dubbel zo hard, volgens Barnes. Tegelijk, als hij dingen deed die hij nooit met haar deed, miste hij haar weer ‘op een andere manier’.
Julian Barnes schrijft met prachtige, indringende zinnen over de zwartste periode uit zijn leven. Hij laat zien dat rouw voor iedereen anders is, dat er geen ‘goede’ reactie van vrienden en bekenden mogelijk is, dat hij door het kwijtraken van zijn liefde ook zijn levenslust kwijtraakte. En bovenal dat het leven wel aardig wat overeenkomsten heeft met de ballonvaart. De auteur voelt zich als een luchtballon, meegedreven door de wind, ‘maar waar worden we naartoe gevoerd? Naar Essex? De Duitse Oceaan? Of, als het een noordenwind is, misschien wel, als het meezit, naar Frankrijk.’