New York, misschien wel de bekendste stad ter wereld. Een van de grootste steden in elk geval, en ook een stad die bekend staat om zijn veelkleurigheid en culturele diversiteit. Iemand met kennis van de geschiedenis weet misschien dat op de plek van Manhattan, het centrum van New York, ooit een Nederlandse kolonie stond: Nieuw-Amsterdam. Historici gingen ervan uit dat deze kolonie weinig invloed had op hoe de stad er nu uit ziet. Maar Russell Shorto laat in zijn meesterwerk zien dat het hedendaagse New York erg veel te danken heeft aan Nieuw-Amsterdam en dat er ook veel overeenkomsten te bespeuren zijn.
De gedachte dat de invloed van Nieuw-Amsterdam gering zou zijn is niet verwonderlijk. De kolonie bestond immers maar heel kort, en de toenmalige inwoners waren een bonte mix van Europeanen die hun land ontvlucht waren op zoek naar vrijheid. Volgens de overlevering ging het daarbij vooral om randfiguren uit de samenleving, laagopgeleide doeners die snel rijk wilden worden en aangetrokken werden door de belofte van de overdadige weidsheid en opbrengsten van het onmetelijke land.
En dat waren het ook, althans vooral aan het begin. Want hoe begon het ook al weer? Iets na 1600 zeilt de Engelse kapitein Henry Hudson in dienst van de Nederlanders richting het westen, op zoek naar de doorgang naar het Oosten. Maar als hij bij de de oostkust van de huidige Verenigde Staten aankomt, ontdekt hij uitgestrekte landen met veel hout en, nog belangrijker, bevers. De huiden daarvan konden in Europa tegen goede winsten verkocht worden, en dus werd besloten tot de oprichting van een nieuw bedrijf: de Nieuw-Nederland Compagnie, later de West-Indische Compagnie. Deze moest de verre kusten gaan exploiteren. Omdat de door Hudson ontdekte kust zeer strategisch gelegen was en de doorgang vormde naar het achterland, ontstonden er langs de rivieren in dat gebied allerlei nederzettingen, waarvan Nieuw-Amsterdam al snel de belangrijkste werd, als doorvoerhaven richting Europa.
Maar niet veel verderop gingen ook de Engelsen en de Zweden aan land. Bij de Engelsen ging het om de gestrenge puriteinen, die er een soort utopia wilden stichten. Daar staken de tolerante Nederlanders schril bij af. De vrijheid in Nieuw-Amsterdam had twee kanten, het zorgde voor de toestroom van enthousiaste kolonisten, maar tegelijk voor een stroef lopende samenleving. En dus kwam daar Peter Stuyvesant, de dictatoriale heerser in dienst van de Compagnie. Onder zijn strenge leiding werd de nederzetting een stad, maar hij zorgde onbewust ook voor iets dat misschien nog wel het meest de toekomst van Manhattan en mogelijk wel heel de VS zou bepalen: de opkomst van mondige burgers en de eerste opzet van een burgerbestuur.
Het boek Nieuw Amsterdam is een absolute aanrader wanneer je geïnteresseerd bent in de geschiedenis van de Gouden Eeuw. Historicus en journalist Russel Shorto schrijft bevlogen en vermengt zijn verhaal met tal van interessante feiten, die hij tevoorschijn tovert uit de archieven van die tijd. Archieven die tot nu toe nog maar weinig bestudeerd zijn, omdat de historici meer aandacht hadden voor het Engelse bestuur. De oude brieven, notulen en administratie geeft een vernieuwende blik op de geschiedenis. De auteur vat ze samen en haalt bijzondere anekdotes naar boven. Daardoor krijg je een goed beeld van de vroege geschiedenis van de stad en de staat New York. Ook leuk is dat de auteur zijn verhaal geregeld onderbreekt om erop te wijzen waar de sporen uit het verleden vandaag de dag nog te zien zijn. Je dwaalt als het ware met hem door de straten van New York, op zoek naar de geschiedenis.
Tegelijk geeft Nieuw Amsterdam een soms onthutsend beeld van de geschiedenis. Uit de opgeduikelde archieven blijkt dat orde en goede zeden vaak ver te zoeken waren in de ontluikende samenleving op de kust van Amerika. Verhalen over seksuele uitspattingen en geweld staan dankzij de notitiedrift van de mensen uit die tijd zwart op wit te lezen. Maar ook laat het boek zien hoe kleine beslissingen en gebeurtenissen grote gevolgen kunnen hebben. Geen gebeurtenis is onvermijdelijk, betoogt Shorto. En dat laat ruimte voor dromen, want hoe zou het gelopen zijn als de Engelsen niet besloten zouden hebben om Nieuw-Amsterdam over te nemen?