RecensiesRomans

Recensie: Onder het dal, Arjaan van Nimwegen

Ergens opnieuw beginnen, een nieuwe samenleving opstarten, gebaseerd op diepgewortelde idealen als vrijheid, gelijkheid en broederschap, waar hebben we dat meer gehoord? Het is in elk geval het thema van de virtuoze, barokke roman Onder het dal van Arjaan van Nimwegen. Een roman die lastig in een hokje te stoppen valt, maar zich kan meten met de beste romans uit de hedendaagse wereldliteratuur.

De negentiende eeuw was een eeuw van uitersten. De economische en industriële vooruitgang nam een grote vlucht, maar tegelijk leefden sommigen nog met een half been in vroeger tijden. Het was ook een tijd van grote oorlogen die en masse uitgevochten werden. Een scharnierpunt in de tijd tussen het oude en het nieuwe vormen de middenjaren van die eeuw, vanaf ongeveer 1830 tot 1870. De noordelijke Nederlanden hadden zojuist de strijd verloren tegen de Belgische opstandelingen. Een kleine twintig jaar later, in 1848, zou Europa in het teken staan van allerlande revoluties tegen de gevestigde machten, en in 1870 begon een nieuw conflict tussen de Fransen en Duitsers.

In dat opwindende tijdsgewricht speelt zich de roman Onder het dal af. Centraal staan twee bevriende studenten, Simon en Willem, die na hun studie in Utrecht besluiten naar het zuiden af te reizen om daar een nieuwe samenleving op te bouwen. Of eigenlijk besluit Willem dat, en Simon wordt meegesleept door de gloedvolle betogen die Willem houdt over broederschap, gemeenschappelijk bezit en beloftes van rijke, onontgonnen landstreken. Ergens in de heuvels nabij Maastricht heeft Willem een landgoed op de kop weten te tikken. Wanneer ze er aankomen lijkt het land in het komvormige dal werkelijk de hemel op aarde. ‘De hemel, een traag bewegend fresco in blauwen en witten, welfde zich over de stralende kom als een parelmoeren schelp, tientallen tinten groen en geel, verre schitteringen van waterlopen, peppels en elzen, kleine omheinde akkers, een glimp van een hoeve tussen de hoge beuken.’

In een oude molenaarswoning nemen ze hun intrek, en ze wachten met spanning af wie zich nog meer door de oproep van Willem heeft laten verleiden om deel te nemen aan dit experiment. Maar al spoedig blijkt dat het leven in het dal niet zo idyllisch is als van tevoren gedacht. De boeren die al op het stuk land wonen zijn argwanend tegenover deze stedelingen, en in de mergelgrotten waar het terrein mee bezaaid is, wonen achtergebleven, vijandige soldaten van het Maasleger. Na enige tijd arriveren er alsnog drie wetenschappers die ook deel willen nemen aan de samenleving, maar tegen die tijd is de stemming bij Willem al langzaam aan het veranderen. Grotendeels onder invloed van een vrouw, Berthe, die in de woning bleek te verblijven. Wanneer de wetenschappers het veld weer ruimen, komt er toch nog uitbreiding van het ‘gezin’: Willem adopteert Charles, een weeskind, en enige jaren later arriveert er een ander weeskind, Maleine. Maleine en Charles worden onafscheidelijk, maar later zal blijken dat hun komst ook de ondergang van het al wankele koninkrijkje betekende.

Wat is waarheid en wat is fabel? Arjaan van Nimwegen speelt in zijn roman veelvuldig met de vage grenzen tussen de twee. Vooral de rol van Maleine is in dit opzicht beeldbepalend. Alle mannen in het verhaal raken onder de indruk van haar verschijning, hoe jong ze ook nog mag zijn. Liefde, lust, fantasie, alles loopt door elkaar heen en ze drijven tegelijk een wig tussen de mannen van het nieuwe land. Tussendoor lopen allerlei verhaallijnen en komen verschillende antropologische en geologische concepten aan bod. Overvol wordt de roman daardoor, en soms misschien ook wat onoverzichtelijk. Maar dat is tegelijk de kracht. Onder het dal is vaak meer een ideeënroman dan een historische roman. Een roman ook waarin je als lezer, bedoeld of onbedoeld, parallellen kunt trekken tussen toen en nu, bijvoorbeeld als het gaat om vluchtelingenproblematiek en het sluiten van grenzen.

Onder het dal bevat prachtige – maar misschien wat archaïsche – beschrijvingen en taal. Het is een roman, en Arjaan van Nimwegen een schrijver, die een groter publiek verdient. Want al met al is Onder het dal een grootse roman over een van de belangrijkste momenten uit de moderne geschiedenis van Nederland en België. Een verhaal over hoogverheven idealen die ten onder gaan in het Limburgse landschap, waar onder de glooiende groene weiden en bossen hard gesteente ligt en monsters uit de oertijd huizen. Een beetje zoals het karakter van de mens zelf, wellicht?

Reageer

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *