In de nacht van 21 op 22 augustus 1986 sterft al het leven in een afgelegen vallei in West-Kameroen, zonder dat er ook maar een spoor van schade aan huizen en gewassen is. Het nabijgelegen Nyosmeer blijkt een dodelijk gas te hebben uitgestoten, maar onduidelijk is wat hiervan de oorzaak is. Een ware strijd om het vinden van een passende verklaring barst los. Was het een vulkanische uitbarsting, een wapentest, een straf van de goden? In zijn nieuwe boek Stikvallei onderzoekt journalist Frank Westerman vanuit verschillende perspectieven wat de Nyosramp wereldwijd teweeg heeft gebracht.
Aan de hand van drie hoofdthema’s onderzoekt Westerman niet alleen de feiten en diverse theorieën met betrekking tot de ramp, maar ook het ontstaan van verschillende mythes rondom de mysterieuze sterfte. In ‘De mythendoders’ beschrijft Westerman de strijd tussen twee vooraanstaande vulkanologen, die beiden een theorie ontwikkelden over een mogelijke oorzaak van het vrijkomen van het dodelijke gas. ‘De mythebrengers’ doet verslag van de rol van de missionarissen in het Nyosdal en in ‘De mythemakers’ komen de slachtoffers en directe omstanders aan het woord. Door de driedeling worden de vele feiten, jaartallen en verklaringen overzichtelijk gemaakt en gedoseerd in het verhaal gebracht. Op gestructureerde wijze probeert Westerman de Nyosramp te reconstrueren. Hij wisselt korte hoofdstukjes af met wat langere en heden met verleden. Deze afwisseling pakt over het algemeen goed uit. Het middelste deel is wat rommelig, maar voor de overige twee delen werkt deze variatie zeer goed.
Stikvallei is een moeilijk te categoriseren boek. ‘Don’t judge a book by its cover’ gaat voor dit boek zeker op. Op basis van de omslag zou je Stikvallei indelen bij fictie. Zelfs wanneer je begint te lezen krijg je de indruk dat je in het plot van een roman bent beland. Naarmate je verder leest, wordt duidelijk dat het hier toch echt om non-fictie gaat, om een wetenschappelijk verslag. Dat schept soms enige verwarring, want Westerman is niet geheel neutraal in zijn opstelling als onderzoeker. Op de meeste plaatsen is dat verhelderend, op andere momenten enigszins storend. Je zit als lezer van een wetenschappelijk verslag niet te wachten op de mening van de auteur. Maar juist omdat het boek niet duidelijk als non-fictie te definiëren is, komt Westerman er vaak mee weg. Daar komt bij dat hij zelf halverwege het boek aangeeft dat hij geen objectief standpunt in kan nemen: “Mijn zorg als proefnemer was de ruis die ik zelf veroorzaakte: participatieonderzoek beïnvloedde de uitkomst. Door drie verhalen uiteen te trekken schiep ik vanzelf een vierde”.
In de ondefinieerbaarheid van Stikvallei schuilt ook zijn kracht. Hoewel het strikt genomen een wetenschappelijk verslag is, leest dit boek bij vlagen als een historische roman. Westerman weet de interesse van de lezer vast te houden tot het einde. Het lukt hem niet om het mysterie rond de Nyosramp te ontrafelen, maar het verslag van zijn zoektocht naar de mythes van de Nyosvallei is een aanrader voor iedereen die van mysterie en geschiedenis houdt!