Valyriaans, over de talen van Game of Thrones
De serie Game of Thrones breekt record na record voor betaalzender HBO. Ook in Nederland groeit de populariteit van de op boeken van George R.R. Martin gebaseerde fantasywereld. Wie de serie op de voet volgt, kon in de vierde aflevering van het derde seizoen genieten van het moment waarop Daenerys Targaryen (gespeeld door Emilia Clarke) voor het eerst in haar moedertaal Hoog-Valyriaans spreekt. Hoe is deze taal tot stand gekomen?
In de serie van George R.R. Martin, die in boekvorm A Song of Ice and Fire (Het Lied van IJs en Vuur) heet, komen vreemde talen alleen voor in enkele losse woorden. Anders dan bijvoorbeeld Tolkien deed voor zijn Lord of the Rings-serie, verdiepte Martin zich bij het schrijven van zijn boeken niet zo erg in de talen die in zijn wereld gesproken worden. Waar Tolkien een grote liefde had voor het ontwerpen van kunsttalen en zelfs complete handleidingen schreef bij de talen van Midden-Aarde, liet Martin alleen een paar woorden in een vreemde taal terugkomen in zijn serie. Daarom moesten de makers van de serie op zoek naar taalkundigen die een fictieve taal konden creëren, speciaal voor de televisieserie.
Ze kwamen uit bij David Peterson, een taalkundige uit Californië. Hij kreeg van de producenten min of meer de vrije hand in het maken van de vreemde talen van Game of Thrones. Eerder was in de serie al het Dothraki te horen, ook van zijn hand, nu wordt het Hoog Valyriaans in Game of Thrones geïntroduceerd. Dothraki is inmiddels geëvolueerd tot een in principe functionele taal met meer dan 3.000 woorden, en een eigen website.
Het derde seizoen van Game of Thrones, waarvan de eerste episode eind maart in première ging, werd ontvangen met hooggespannen verwachtingen. Voor de eerste aflevering van het seizoen zaten maar liefst 7 miljoen kijkers voor de buis in de VS, een record voor zender HBO. De eerste aflevering werd binnen 24 uur meer dan een miljoen keer gedownload op internet. In de spectaculaire vierde aflevering laat Daenerys Targaryen tot verbazing van haar tegenstanders ineens zien dat ze hun taal spreekt, met alle bloedige gevolgen van dien.
Voor het Valyriaans maakte Peterson net als voor het Dothraki gebruik van de spaarzame woorden die de auteur in zijn boek aanreikte. Valar morghulis — “alle mensen moeten sterven” — en Valar dohaeris — “alle mensen moeten dienen” bleken cruciaal voor de nieuwe taal. Op basis van deze woorden ontwikkelde de taalkundige de vervoegingen van werkwoorden. Daarnaast ontwierp hij de grammatica van de andere woorden zelf. Mensen die fictieve talen maken, gebruiken over het algemeen niet de structuren van bestaande talen, aldus Peterson, maar meer hun begrip van hoe talen in het algemeen werken. “Taal kan eigenlijk veel meer doen dan het in de echte wereld doet.”
Peterson vergelijkt zijn nieuwe taal Valyriaans met de rol van het Latijn in Europa. Een oude taal, een taal die in de loop der tijd was opgebouwd, vervolgens werd de beschaving waarin het werd gesproken vernietigd en evolueerde de taal langzaam in andere talen. Hij betrok dit soort historische processen ook bij het ontwikkelen van de lokale varianten van de taal die in de serie een rol spelen. Zo is het Hoog Valyriaans dat Daenerys spreekt anders dan het Valyriaans van de slavenstad Astapor, waar de taal meer vermengd is met een andere lokale taal. Cruciaal is volgens Peterson om ervoor te zorgen dat elk van de lokale dialecten of taalvarianten een eigen interne logica heeft. En talen veranderen natuurlijk, precies zoals dat met levende talen het geval is. Volgens de taalkundige is het ontwerpen van een fictieve taal dan ook iets wat nooit stopt. “Zelfs als de grammatica op een redelijk vast niveau staat, blijft het bijhouden van de woordenschat een levenslang project.”
Aan de televisieserie zijn verschillende taalcoaches verbonden, die ervoor zorgen dat de door Peterson ontworpen taal goed toegepast wordt door de acteurs. Opvallend genoeg toont ook schrijver George R.R. Martin steeds meer interesse in de taal. Volgens Peterson heeft hij al diverse keren contact opgenomen om bepaalde zinnen te laten vertalen naar het Valyriaans. Waarschijnlijk wijst dit erop dat Martin in volgende delen van de serie ook meer dialogen en zinnen in het Valyriaans zal doen laten terugkomen.
Van de fantasyserie A Song of Ice and Fire zijn inmiddels vijf delen verschenen. De uiteindelijke serie van George R.R. Martin zal waarschijnlijk zeven delen gaan tellen.